Sản xuất nông nghiệp có trách nhiệm và vai trò của PGS

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, nông nghiệp không chỉ đơn thuần là hoạt động sản xuất, là cơm áo gạo tiền, là sinh kế của người nông dân, mà còn mang theo những trách nhiệm của người nông dân trong cộng đồng làng xã, và rộng hơn là xã hội. Sản xuất tiêu dùng có trách nhiệm cũng chính là mục tiêu số 12, một trong 17 mục tiêu toàn cầu do Liên Hợp Quốc đề ra nhằm giải quyết các thách thức toàn cầu về xóa đói giảm nghèo, bảo vệ hành tinh và đảm bảo hòa bình, thịnh vượng cho tất cả mọi người.  Sản xuất có trách nhiệm là quá trình tạo ra sản phẩm một cách minh bạch, bền vững, có ý thức đảm bảo an toàn với môi trường sinh thái, với sức khỏe của cộng đồng. Trong khuôn khổ bài viết này, xin tập trung vào sản xuất nông nghiệp có trách nhiệm và vai trò của PGS – Hệ thống đảm bảo chất lượng có sự tham gia, một phương pháp tiếp cận mới trong đảm bảo chất lượng có sự tham gia của cộng đồng. Một mạng lưới tự nguyện có sự tham gia của nhiều bên, không chỉ mỗi giám sát đảm bảo chất lượng, mà là nơi giáo dục nông dân sản xuất có trách nhiệm, hỗ trợ và chia sẻ với những khó nhọc người nông dân phải trải qua trong quá trình làm ra sản phẩm lành cho cộng đồng

Dù là chọn phương thức sản xuất nào, GAP hay hữu cơ, khi áp dụng các biện pháp vào thực tiễn sản xuất, người nông dân có trách nhiệm sẽ biết cân nhắc liệu những gì ta đang làm, định làm sẽ có tác động gì đến môi trường xung quanh, đến đất đai, nguồn nước, đến sức khỏe của chính mình và của mọi người. Một nông dân sản xuất có trách nhiệm sẽ biết cân nhắc làm gì để:  

Bảo vệ tài nguyên đất:

Đất là linh hồn của sản xuất nông nghiệp. Nuôi đất là trách nhiệm đầu tiên của người nông dân để đất nuôi cây, cho ra những nông sản có năng suất và chất lượng tốt. Lạm dụng hóa chất suốt hơn 20 năm qua trong “Cách mạng xanh” để xóa đói đảm bảo an ninh lương thực, dù đạt được những thành tựu to lớn, nhưng cũng cho thấy những mặt trái của nó. Đất đai bị quay vòng để tăng vụ và bị khai thác quá mức. Hóa chất được sử dụng tối đa trong khi nguồn thức ăn là các chất hữu cơ cho hệ vi sinh vật và các đời sống trong đất dần bị sao nhãng và được thay thế bằng hóa chất. Hoạt động của vi sinh vật và các đời sống trong đất chế biến phân hủy vật chất hữu cơ hình thành mùn đất, tạo dựng độ phì nhiêu dần bị yếu đi, có những nơi gần như ngừng trệ. Đất ngày càng bị nghèo kiệt dinh dưỡng, kiệt sức và dần bị thoái hóa. Do đó việc làm thể hiện trách nhiệm đầu tiên của nông dân đó là không lạm dụng phân bón hóa học, thuốc BVTV độc hại và thuốc trừ cỏ, tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ, phân ủ mục để khôi phục lại hệ sinh vật trong đất, cân bằng lại hệ sinh thái đồng ruộng.

Bảo vệ tài nguyên nước:

Sử dụng quá nhiều phân hóa học, cây trồng sẽ không thể hấp thụ hoàn toàn mà phần lớn bị bốc hơi gây hiệu ứng nhà kính, bị rửa trôi xuống sông ngòi hồ ao, lắng lọc vào trong đất ngấm xuống nước ngầm làm cho nguồn nước bị ô nhiễm cả trên bề mặt lẫn dưới sâu trong đất. Việc nông dân xả rác sinh hoạt, các tàn dư cây trồng bị sâu bệnh hại xuống sông suối, mương ngòi đã làm nguồn nước bị ô nhiễm trầm trọng. Cộng đồng dân cư sử dụng chính nguồn nước mình gây ra ô nhiễm và lan tỏa chất độc, mầm bệnh theo dòng chảy sẽ là tác nhân gây nhiều loại bệnh nguy hiểm trên quy mô rộng lớn hơn rất nhiều, làm cho khả năng kiểm soát càng trở nên khó khăn hơn. Bởi thế, quản lý nguồn nước tốt, hạn chế sử dụng phân hóa học và thuốc BVTV, dừng sử dụng thuốc trừ cỏ và xả rác xuống nguồn nước để tránh làm gây ô nhiễm nguồn nước, là việc làm cần được xác định của một nông dân sản xuất có trách nhiệm.

Bảo vệ không gian sống và cảnh quan thiên nhiên

Khi nông dân làm tốt 2 điều trên, đất được nuôi dưỡng khỏe mạnh, nước sạch trong và lành, chúng ta đã giải quyết được phần lớn những vấn đề liên quan đến sức khỏe của vạn vật đang nương nhờ trên trái đất, trong đó có con người. Vạn vật đều cần một không gian sống phù hợp với bản năng, ở đó cây cối, động vật và con người được hưởng không khí trong lành, được sống cùng thiên nhiên và đất trời trọn vẹn ý nghĩa nhất. Bởi vậy, một nông dân trách nhiệm cần hết sức cân nhắc mọi hành vi trong đời sống và sản xuất để bảo vệ môi trường sống tốt nhất có thể. Hãy dừng đốt rơm là một ví dụ. Đốt tàn dư thực vật, ngoài làm không khí bị ô nhiễm khói bụi, sẽ làm tăng phát thải khí nhà kính. Hãy vùi rơm rạ, tàn dư thực vật vào trong đất để trả lại một phần dinh dưỡng bị lấy đi qua sản phẩm được nông dân thu hoạch. VSV trong đất khi sẽ phân giải thành các chất dinh dưỡng để cây trồng sử dụng.

Không khai thác các sản phẩm tự nhiên từ rừng một cách quá mức. Hãy trồng thêm cây xanh, bảo vệ rừng tự nhiên, giảm sử dụng hóa chất và trừ cỏ. Hãy thu gom rơm, rác thải nông nghiệp để biến thành dinh dưỡng đưa trả lại cho đất là cách tốt nhất chúng ta có thể làm vì thế hệ người Việt mai sau

Cam kết về chất lượng nông sản

Thực hiện sản xuất có trách nhiệm không chỉ giúp người nông dân gia tăng giá trị sản phẩm, mà còn bảo vệ sức khỏe của chính mình và cộng đồng người tiêu dùng đang sử dụng sản phẩm của mình. Chất lượng sản phẩm bao hàm cả dinh dưỡng và sự an toàn khi sử dụng sẽ tạo dựng niềm tin với người tiêu dùng. Nông dân có trách nhiệm sẽ thể hiện sự tôn trọng người tiêu dùng và cộng đồng bằng cách không vì lợi nhuận mà đánh đổi sức khỏe người tiêu dùng. Nông dân cần biết lắng nghe phản hồi từ thị trường để cải tiến sản phẩm của mình, và chia sẻ hợp tác công bằng với các bên liên quan trong chuỗi cung ứng. Sẽ đóng góp to lớn vào phát triển nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.

PGS nơi giáo dục và gắn kết nông dân sản xuất có trách nhiệm

PGS (Participatory Guarantee System) là hệ thống đảm bảo có sự tham gia cộng đồng, một cách tiếp cận mới vào Việt Nam từ năm 2008. PGS trong 17 năm hoạt động đã khẳng định vị thế của mình trong cộng đồng sản xuất và tiêu dùng, là nơi kết nối những nông dân sản xuất có trách nhiệm bằng sự cam kết tuân thủ các tiêu chuẩn và nguyên tắc nông nghiệp hữu cơ để tạo ra các sản phẩm lành cho cộng đồng.

Tính cộng đồng và sự tham gia chủ động của nông dân, người tiêu dùng, tổ chức xã hội và chuyên gia kỹ thuật trong PGS làm minh bạch và tăng ý thức trách nhiệm của các bên liên quan tham gia trong chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Sự gắn kết và hỗ trợ lẫn nhau trong PGS qua các hoạt động trong nhóm nông dân được liên kết thành mạng lưới địa phương làm tăng thêm tính trách nhiệm khi nông dân được chia sẻ cởi mở những khó khăn, kinh nghiệm và được hỗ trợ kỹ thuật kịp thời để cùng nhau phát triển. Điều này tạo ra một môi trường hợp tác thay vì cạnh tranh, khuyến khích sự phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội.

PGS đặc biệt hiệu quả với nông hộ quy mô nhỏ, it vốn và khó tiếp cận các hệ thống chứng nhận hữu cơ độc lập do chi phí cao. Tham gia vào PGS, nhiều nông dân có thể sản xuất hữu cơ một cách có trách nhiệm mà không bị rào cản tài chính. sản phẩm của nông dân được tin tưởng hơn trên thị trường khi họ được giám sát và chia sẻ trực tiếp của người tiêu dùng, của các doanh nghiệp phân phối, từ đó có thu nhập và ổn định sinh kế. Chính điều này thúc đẩy họ tiếp tục duy trì sản xuất có trách nhiệm, vì lợi ích lâu dài của bản thân và của cả cộng đồng