Võ Hòa Bình
Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tiềm năng của con người
Trước khi nói về cảm nhận của tôi hôm nay, tôi muốn kể cho các bạn nghe một câu chuyện khi tôi còn nhỏ.
Lúc đó, là những năm 60 của thế kỷ trước. Một ngày, cha tôi mang về nhà một quyển sách khổ lớn, in màu rất đẹp và gọi các con lại. Ông chỉ vào tên sách tiếng Pháp, và nói: quyển sách này nói về hệ Sinh thái. Ông chỉ cho chúng tôi những trang sách với rất nhiều hình ảnh phong cảnh thiên nhiên, rừng, biển, cây cối, động vật trên thế giới… và giải thích cho chúng tôi hiểu Sinh thái nghĩa là gì. Có thể nói bài học vỡ lòng của tôi về hệ sinh thái rất ấn tượng và sinh động. Nhưng điều mà tôi nhớ nhất là câu ông nói khi gấp sách lại “ Các con phải nhớ rằng, hệ sinh thái là một tài sản vô giá từ hàng triệu năm mà thiên nhiên tạo ra để con người có thể sinh sống trên trái đất. Nếu một công trình nhân tạo bị phá hoại, khi có tiền ta có thể xây dựng lại. Nhưng khi một hệ sinh thái đã bị phá hoại, dù có bao nhiêu tiền chúng ta cũng không thể tái tạo nó lại được nữa”.
Không hiểu sao câu nói này lại in vào trí nhớ của tôi, rành mạch từng từ một. Có lẽ vì tôi không hiểu được vì sao một hệ thống to lớn hùng vĩ như vậy, có một giá trị không thể thay thế đối với con người như vậy, mà lại mong manh như vậy.
Dần dần lâu về sau tôi mới hiểu ra giá trị quý giá nhất của thiên nhiên là ở chỗ: môi trường thiên nhiên hình thành từ hàng triệu năm, là cái nôi cho muôn loài, và qua đó vũ trụ đã không ngừng gửi tới con người nguồn năng lượng sống, hỗ trợ cho con người cùng với muôn loài có thể phát triển và trường tồn. Và một khi thiên nhiên bị hủy diệt, thì nguồn năng lượng đó sẽ bị triệt tiêu.
Hôm nay tôi nghĩ câu nói đó chính là cái cớ đã dẫn tôi tới buổi họp mặt của chúng ta ở đây.
Chúng ta rất vui mừng khi chương trình CẤY NỀN MÙA VÀNG 2025 đã thu hút sự tham gia của đông đảo các chuyên gia khoa học, các nhà quản lý, đại diện các hội nhóm nông dân, các tổ chức nông nghiệp, các công ty sản xuất chế biến nông sản, các tổ chức hoạt động trong du lịch nông nghiệp – nông thôn, và đại diện chính quyền. Điểm qua nội dung của hoạt động CẤY NỀN MÙA VÀNG năm nay, có thể thấy mục tiêu bảo vệ hệ sinh thái đã lan tỏa trong cộng đồng, trở thành một phong trào trên cả nưởc, và đặc biệt đáng vui mừng là thu hút đông đảo bạn trẻ ở nhiều lĩnh vực liên quan nông nghiệp – nông thôn, lĩnh vực gắn liền với tài nguyên sinh thái.
Ý muốn đóng góp giữ gìn bảo vệ môi trường thiên nhiên với những ý tưởng áp dụng những thành tựu khoa học công nghệ để từ những tài nguyên thiên nhiên tạo nên đời sống an vui, hạnh phúc cho con người đã tập hợp chúng ta ở đây hôm nay.
Nhân dịp này tôi muốn chia sẻ với các bạn thêm về loại tài nguyên … có thể nói là “ phi vật chất “, mà rất gần gũi với mỗi người. Đó chính là nguồn năng lượng sống, trong trẻo, nguyên sơ mà chúng ta có thể cảm nhận được khi tới một khu rừng nguyên sinh, chẳng hạn khi tham dự một buổi “ tắm rừng” – một hình thức du lịch dưỡng sinh đang trở thành thời thượng.
Ngoài tên Năng lượng vũ trụ, nhiều người gọi nó là Năng lượng sinh học, hoặc Năng lượng chữa lành – nguồn gốc đã tạo nên sự sống trên hành tinh từ hàng ngàn năm và đã không ngừng nghỉ tiếp sức nuôi dưỡng cho vạn vật sinh sôi, phát triển. Nguồn năng lượng này vô tận, và thiên nhiên chính là kênh mà qua đó nguồn năng lượng này kết nối với con người. Khi môi trường thiên nhiên được giữ gìn bền vững, ta có thể khai thông và nối kết dòng năng lượng này với xã hội con người. Trên thế giới hiện có rất nhiều các liệu pháp dưỡng sinh nhằm giúp mỗi người có thể tăng cường kết nối với năng lượng vũ trụ. Ở đây chúng tôi muốn nêu ví dụ về một biện pháp kinh tế – xã hội để tăng cường mối liên kết đó.
Thời gian qua ở một số địa phương đã phát triển các mô hình du lịch nông nghiệp, sau đây chúng tôi muốn nhấn mạnh về hướng phát triển các mô hình “ Không gian chữa lành “ dựa trên tri thức văn hóa bản địa và tài nguyên thiên nhiên trên các vùng sinh sống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi .
Trên các vùng núi cao của Việt Nam, thiên nhiên có may mắn vẫn còn được giữ gìn khá nguyên vẹn, đây là nơi có điều kiện thuận lợi để chúng ta có thể tiếp cận với nguồn năng lượng quý báu này và khai thác nó để lan tỏa, đưa tới với cộng đồng như một đặc sản của khu vực.
- Khái niệm Không gian chữa lành.
“Không gian chữa lành” là một khái niệm đang thu hút rất nhiều nghiên cứu và hoạt động đầu tư trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe trên thế giới. Đây là những không gian có khả năng giúp con người cân bằng cảm xúc, hồi phục sức khỏe và tăng cường kết nối – cả với tự nhiên và với cộng đồng. Những nhu cầu này đang ngày càng tăng cao và đã trở nên cấp bách trong xã hội hiện đại.
Các không gian chữa lành hiệu quả nhất thường hiện diện trong các cộng đồng dân tộc bản địa với tự nhiên hoang sơ, nơi con người có thể hòa mình vào tự nhiên, thư dãn giảm stress, và phục hồi các sang chấn nội tâm.
Từ xưa tới nay , môi trường thiên nhiên là cái nôi bao bọc, nuôi sống con người. Tâm thức con người và tâm thức thiên nhiên hòa nhập trong tâm thức chung của vũ trụ, nơi mà Đạo lý của Tự nhiên vận hành. Theo quy luật “ Trời sinh, Trời dưỡng”, sống thuận theo tự nhiên nhân loại sẽ phát triển trường tồn. Tại giây phút tâm thức con người kết nối với Tâm thức vũ trụ, khi trực giác đạt tới trạng thái thăng hoa, đó là thời khắc cho các ý tưởng sáng tạo.
Trên các bản làng vùng cao, ở cộng đồng các dân tộc thiểu số sự kết nối với tâm thức thiên nhiên hoà quyện hữu cơ trong suốt chiều dài lịch sử, trong nhiều trường hợp là yếu tố bảo đảm cho sự sống còn. Mối liên hết này được kết tinh thể hiện qua các phong tục, tín ngưỡng và tri thức địa phương, với các đặc điểm nổi bật:
- Luật tục bảo vệ thiên nhiên: những quy định nghiêm ngặt ở mỗi bộ tộc về việc khai thác tài nguyên, săn bắn và canh tác để đảm bảo sự cân bằng sinh thái.
- Tri thức địa phương: Các dân tộc đều có những phương pháp canh tác, chăn nuôi, các phương thuốc chữa bệnh và các luật lệ để sử dụng tài nguyên thiên nhiên hợp lý, giúp bảo vệ môi trường duy trì hệ sinh thái bền vững.
- Tín ngưỡng và nghi lễ: Các tín ngưỡng với các nghi lễ cúng rừng, cúng suối, cầu an thể hiện lòng biết ơn với thiên nhiên và ước mong cuộc sống bình an.
- Nhận thức về môi trường: Người dân tộc thiểu số thường có thái độ trân trọng thiên nhiên, bảo vệ môi trường sống.
Những đặc điểm trên làm cho các không gian chữa lành trên các vùng núi cao tại các cộng đồng dân tộc thiểu số có sự hấp dẫn và hiệu quả chữa lành nổi bật.
2. Các vùng núi cao Việt Nam sở hữu các ưu thế nổi trội, là mảnh đất hứa hẹn cho việc phát triển các Không gian chữa lành như một sản phẩm kinh tế du lịch.
Có thể nêu các ưu thế cho các trải nghiệm du lịch của các vùng núi cao Việt Nam:
- Sinh thái tự nhiên đa dạng và chưa bị thương mại hóa: Khí hậu cao nguyên với rừng già, thác suối, hang động đá vôi, rừng đặc dụng… là tài nguyên sinh thái quý giá cho các mô hình chữa lành tự nhiên. Đáng chú ý là trong nhiều vùng có các dược liệu quý hiếm.
- Hệ tri thức bản địa phong phú: các mô hình sản xuất nông nghiệp gắn với chu kỳ tự nhiên, phong tục tín ngưỡng các dân tộc thiểu số, các bài thuốc nam gia truyền, những lễ hội văn hóa dân gian, các bài hát ru, nghi lễ cầu an, tạ ơn rừng, sông suối…
- Văn hóa cộng đồng gắn bó mật thiết với thiên nhiên: Các cộng đồng nhỏ, lối sống thuận tự nhiên, tính kết nối xã hội cao với tâm hồn chân chất, hướng thiện… là điều kiện thuận lợi để phát triển các mô hình do cộng đồng làm chủ, gắn với thiên nhiên và phát triển từ nội lực bên trong.
- Trên các địa bàn rừng núi chứa đựng kho tàng đặc sản/dược liệu quý hiếm, mà thời gian qua đã được nhà nước chú ý và hỗ trợ phát triển các cơ sở sản xuất kinh doanh các đặc sản địa phương OCOP. Từ đó nguy cơ khai thác cạn kiệt dược liệu trong tự nhiên đã được ngăn ngừa và giảm đáng kể, việc bảo tồn và phát triển bền vững các đặc sản/dược liệu quý ở nhiều vùng trở thành khả thi.
3. Mô hình Không gian chữa lành
Không gian chữa lành có 3 nội dung chính như sau:
a) Không gian chữa lành được thiết kế mang bản sắc văn hóa bản địa , kết hợp nội lực cộng đồng địa phương với nhu cầu xã hội:
- Không gian nghỉ dưỡng trải nghiệm sống ở bản làng với các homestay có tiện nghi vừa đủ, kết hợp trị liệu bằng thảo mộc địa phương, du lịch rừng núi…
- Bản sắc văn hóa riêng biệt tại Không gian chữa lành sẽ kết nối du khách với văn hóa bản địa, trải nghiệm đời sống bản làng cùng những đặc sản địa phương nổi tiếng.
- Không gian học tập trải nghiệm cho trẻ em đô thị tìm hiểu đời sống làng bản, môi trường lịch sử và văn hóa miền núi.
b) Phát triển sinh kế từ các tài nguyên văn hóa – sinh thái địa phương:
- Các Không gian chữa lành sẽ tạo động lực để người dân địa phươngsáng tạo nên các sản phẩm chất lượng, có giá trị gia tăng cao, phát triển sinh kế bền vững.
- Xây dựng chuỗi giá trị văn hóa địa phương gắn với bản sắc các dân tộc, phát triển thương hiệu vùng. Chẳng hạn một khi có sự xuất hiện các sản phẩm mới như Trà hoa vàng Thái nguyên bên cạnh Trà xanh Tân cương truyền thống sẽ lan tỏa giá trị của các loài trà bản địa.
c) Nối kết mạng lưới các thành phần hỗ trợ nhằm đưa ý tưởng đổi mới và các tiến bộ khoa học công nghệ hỗ trợ tạo lập và phát triển các Không gian chữa lành:
- Hệ thống hỗ trợ Không gian chữa lành là mạng lưới lớn bao gồm chính quyền , các nhà khoa học y dược, nhà nghiên cứu văn hóa, các nghệ nhân và các doanh nghiệp nông nghiệp, du lịch cộng đồng và công nghiệp chế biến nông sản dược liệu…
- Đưa các tiến bộ khoa học vào các trung tâm tri thức, dữ liệu, lớp học liên thế hệ để nâng cao trình độ hoạt động thực tiễn cho cộng đồng dân tộc thiểu số bản địa, chú ý chương trình đào tạo kỹ năng làm du lịch chữa lành cho bà con, đặc biệt là lớp người trẻ địa phương.
Kết luận
Không gian chữa lành sẽ tận dụng nội lực địa phương thúc đẩy các ngành kinh tế từ các đặc sản địa phương phát triển toàn diện. Mặt khác vượt ra ngoài phạm vi kinh tế, Không gian chữa lành không chỉ là sản phẩm dịch vụ du lịch, nó là một nền tảng để đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương tăng cường mối kết nối với tự nhiên, với cộng đồng và với chính bản thân mình để nâng cao đời sống thể chất và tinh thần; và năng lượng tích cực lan tỏa từ các Không gian chữa lành sẽ mang tới sự an bình, sức khỏe và cảm hứng sáng tạo cho cộng đồng cả nước.
Trong thời đại hậu COVID-19 và khủng hoảng môi trường toàn cầu, với áp lực nặng nề từ cuộc sống trong xã hội hiện đại, phát triển mô hình Không gian chữa lành chính là phát triển một lĩnh vực kinh tế của sự chăm sóc con người – nơi thiên nhiên không bị khai thác tận diệt, con người không bị tách rời khỏi gốc rễ văn hóa, và tăng trưởng không còn đồng nghĩa với đánh đổi tài nguyên.
Mô hình Không gian chữa lành, khi được hiện thực hóa với các ý tưởng sáng tạo của các bạn trẻ làm du lịch nông nghiệp – nông thôn, và sự hưởng ứng của đồng bào dân tộc tại các bản làng sẽ có triển vọng lan tỏa rộng rãi.
Và bằng mô hình đó chúng ta có thể góp phần bảo vệ, tôn tạo và gìn giữ cho hệ sinh thái trên trái đất trường tồn./.
