Ths Phạm Thị Lý – Chủ tịch HĐQT Liên hiệp HTX Nông nghiệp Hữu cơ Chủ nhiệm chương trình Cấy Nền Mùa Vàng 2025
“Về Cổ Loa” để tìm lại bản sắc của đất, của rừng và của người Việt
Cấy Nền Mùa Vàng 2025 chọn chủ đề “Về Cổ Loa – Tìm lại bản sắc” không chỉ là trở về một địa danh lịch sử, mà là hành trình trở lại với những giá trị nguyên bản của dân tộc, của trí tuệ bản địa và của thiên nhiên Việt Nam. Đặc biệt Cấy Nền Mùa Vàn g 2025 được tổ chức vào tháng 11, tháng có ngày lễ hiến chương nhà giáo Việt Nam. Chương trình như một lời tri ân của cộng đồng Cấy Nền với Giáo sư Phan Văn Trường – người Thầy kính yêu đã khởi xướng, dẫn dắt chúng ta gieo cấy tình yêu thương, sẻ chia tri thức, sự tử tế trong nếp nghĩ, hành động để hướng tới một Việt Nam hạnh phúc, phồn vinh. Chúng ta xin gửi tới Thầy những đóa hoa đẹp nhất bằng sự nỗ lực của mỗi người, chung tay góp sức để sau mỗi chương trình “Cấy Nền” sẽ là những “Mùa Vàng” rực rỡ của Việt Nam ta.
Với Liên Hiệp HTX Nông nghiệp Hữu cơ và Dược liệu Việt Nam một tổ chức hoạt động gắn bó với rừng, với người nông dân, với những loài dược liệu đang dần biến mất – thì “bản sắc” hiện hữu trong từng lớp đất, từng tầng rừng, từng mạch sống mà thiên nhiên đã tạo ra trước khi có bàn tay con người. Hành trình nghiên cứu và bảo tồn dược liệu của chúng tôi cũng chính là hành trình đi tìm bản sắc thực sự của rừng và nông nghiệp Việt Nam – để từ đó khơi lại giá trị bản địa và kiến tạo sinh kế bền vững cùng với cộng đồng.
Khởi đầu bằng minh bạch: CheckVN và bản sắc của chữ tín
Trước hội nhập kinh tế và hệ lụy của nông nghiệp hóa học, nông dân không giữ được hình ảnh đẹp đẽ, thuần phác, đôn hậu vốn có của bao đời, mà trong các yêu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng và sự tuân thủ các quy trình sản xuất thực hành đúng, ở góc độ nào đó nông dân mang một định kiến khó thanh minh: Một định kiến về con đường ngắn nhất từ dạ dày đến nghĩa địa. Người nông dân muốn thay đổi và muốn thoát ra khỏi điều đó; người nông dân thực hành tốt không biết làm sao để đến gần với người tiêu dùng hơn, làm sao để tự chứng minh được sản phẩm của mình xứng đáng với sự chọn lựa của người tiêu dùng. Hành trình đến với nông nghiệp, nông dân và đến với rừng của chúng tôi đã bắt đầu từ nhận thức như vậy.
Một nền nông nghiệp có bản sắc phải được xây dựng trên giá trị cốt lõi của người Việt xưa đó chính là chữ tín; hình ảnh đôn hậu, đẹp đẽ và niềm tin vào sản phẩm của nông dân Việt không thể đứng trên sự nhập nhèm. Vì vậy tôi bắt đầu hành trình của mình bằng công cuộc minh bạch hóa, với nền tảng CheckVN. Đối với chúng tôi, minh bạch là một phần của bản sắc. Người Việt xưa trân trọng chữ tín. Nông nghiệp Việt bền vững cũng phải được dựng trên chữ tín ấy – được soi sáng bởi khoa học, được xác thực bằng dữ liệu.
CheckVN ra đời để làm điều đó: trả lại uy tín cho nông dân, niềm tin cho người tiêu dùng, và danh dự cho sản phẩm Việt.
Từ những trăn trở về nông sản thật – giả, về thị trường thiếu minh bạch, tuw những năm 2012 đến nay chúng tôi đã bắt tay nghiên cứu và phát triển thành công nền tảng CheckVN – hệ thống truy xuất nguồn gốc và quản trị số cho nông nghiệp. Năm 2016 chúng tôi được cấp bằng độc quyền sáng chế thứ nhất và đến năm 2020 chúng tôi xác lập quyền sở hữu trí tuệ với một giải pháp hữu ích cho nền tảng CheckVN
CheckVN không chỉ là một công cụ công nghệ, mà là nỗ lực trả lại: Danh dự của người sản xuất, niềm tin của người tiêu dùng, và giá trị thật của nông sản Việt. Đó cũng chính là bước đầu tiên trên con đường tìm lại bản sắc nông nghiệp Việt trong thời đại số.
Chặng đường đó chúng tôi đã cùng chính quyền, cơ quan quản lý ngành nông nghiệp và nông dân nhiều tỉnh thành chung tay ứng dụng CheckVN xây dựng thương hiệu và chinh phục người tiêu dùng. CheckVN đã trở thành cơ sở dữ liệu nguồn cung và hệ thống truy xuất nguồn gốc của Bộ Nông nghiệp và Môi trường như vậy.
Khôi phục bản sắc của đất: VBIO và sự hồi sinh vi sinh bản địa
Đất Việt vốn giàu dinh dưỡng và trù phú nhờ hệ vi sinh đặc hữu. Tuy nhiên, nhiều thập kỷ lạm dụng hóa chất đã làm đất suy thoái nghiêm trọng. Với mong muốn khôi phục “linh hồn của đất”, chúng tôi tiếp tục nghiên cứu bộ chế phẩm VBIO đa năng – giải pháp vi sinh giúp:
- Chuyển hóa phụ phẩm hữu cơ thành phân bón
- Tái tạo hệ vi sinh bản địa
- Giảm sâu bệnh nhờ cân bằng sinh thái
- Xây dựng mô hình nông nghiệp tuần hoàn – hữu cơ – an toàn
VBIO không chỉ mang tính khoa học mà còn chất chứa tâm thế tôn trọng hệ sinh thái tự nhiên, coi đất là một cơ thể sống cần được nuôi dưỡng đúng cách – đúng với truyền thống nông nghiệp cha ông ta
Khôi phục bản sắc của rừng: Làng bảo tồn dược liệu và trồng trà hoa vàng chân núi Tam Đảo và Khu bảo tồn Nam dược Nhất Dương Sinh
Từ công nghệ, chúng tôi trở về với rừng – nơi đang cất giữ những giá trị bản địa quý giá nhất.
Chúng tôi bắt đầu gây dựng hai khu bảo tồn dược liệu hữu cơ vi sinh tại hai vùng chân núi Tam Đảo và Tràng Xá – Thái Nguyên, hai vùng có thổ nhưỡng tương đồng nhưng độ cao khác nhau, nơi nhiều loài dược liệu bản địa quý đang bị khai thác cạn kiệt đã được hồi sinh, bảo tồn, nghiên cứu và nhân rộng.
- Sâm Nhất Dương Sinh
- Trà hoa vàng Hakode Orgavina
- Nhất huyết mộc (nhội tía)
- Nhất bạch ngọc
- Lan một lá và nhiều loài thảo dược bản địa khác
Mỗi loài được trồng theo đúng môi trường tự nhiên của chúng, như cách rừng đã nuôi dưỡng chúng từ ngàn đời.
Phát hiện quan trọng: Hệ sinh thái đa tầng dược liệu dưới tán rừng
Trong quá trình bảo tồn, chúng tôi nhận ra rằng các loài cây bản địa không sống đơn lẻ mà tạo thành một hệ sinh thái các tầng cây trong các khu rừng nguyên sinh. Cấu trúc này vận hành tự nhiên, bền vững, không cần hóa chất – đúng với nguyên lý cộng sinh – hài hòa – bền vững của rừng Việt Nam.
Đây chính là bản sắc sinh thái của rừng Việt, một dạng trí tuệ bản địa tự nhiên mà khoa học hiện đại đang tìm cách mô phỏng.
Từ phát hiện này chúng tôi đã tạo nên một hệ sinh thái các tầng cây dược liệu trong khu vực bảo tồn của chúng tôi theo các tầng từ tầng tạo tán đến tầng trung và tầng sát đất.
- Tầng nhội (nhất huyết mộc): giữ ẩm, che bóng, bảo vệ đất
- Tầng trà hoa vàng: nhận ánh sáng lọc qua tán nhội, tăng hoạt chất
Tầng dược liệu sát đất: sâm nhất dương sinh, lan một lá… ưa bóng, ưa ẩm, phát triển bền vững để tạo thành một hệ sinh thái đa tầng cây dược liệu được chọn lựa có chủ đích.
Chuỗi liên kết 5N – mô hình cộng sinh mang bản sắc Việt
Từ kết quả nghiên cứu và thực tiễn, để đảm bảo không sản xuất thừa, có sự chỉ đạo và liên kết chặt chẽ trong một chuỗi, từ nhưng năm 2017 chúng tôi xây dựng Chuỗi liên kết 5N và phát triển như hiện tại
N1 – nhà quản lý: UBND xã Tiên Dương vào cuộc với vai trò nhà quản lý, ban hành nghị quyết thành lập HTX, giao nhiệm vụ cho Hội Nông dân vận động nông dân tham gia mô hình và giám sát mô hình, báo cáo kết quả và đề xuất phương án hỗ trợ, xử lý kịp thời các phát sinh trong quá trình thực hiện;
N2 – nhà khoa học: các nhà khoa học của Liên hiệp KHKT Hà Nội hỗ trợ nhóm nghiên cứu từ phản biện khoa học đến tư vấn định hướng triển khai, quan sát và hỗ trợ kịp thời các đề xuất khi có phát sinh;
Các chuyên gia của Trung tâm Doanh nghiệp Hội nhập và Phát triển ứng dụng và triển khai CheckVN vào truy xuất nguồn gốc chứng minh nhật ký đồng ruộng
Cán bộ kỹ thuật của HTX hướng dẫn nông dân thực hành các nguyên tắc làm đúng theo mô hình nghiên cứu của HTX và các tiêu chuẩn thực hành tốt như Vietgap, HACCP
N3 – nhà sản xuất: là các nông dân tự nguyện tham gia mô hình và cam kết thực hiện các yêu cầu thực hành tốt từ HTX đề ra để HTX thu mua và kết nối bán hàng
N4 – Nhà phân phối: tại thời điểm 2017 các bên đăng ký thu mua sản phẩm của HTX là Fivimat, Bigreen …
N5 – Người tiêu dùng: Một số khách hàng là các quán ăn nhỏ trên địa bàn, các bộ ngân hàng, giáo viên các trường học trên địa bàn có nhu cầu sử dụng thực phẩm an toàn; người mua hàng sử dụng điện thoại check kiểm tra thông tin xác thực.
Năm yếu tố liên kết chặt chẽ, tạo nên hệ thống hỗ trợ đồng tâm – bền vững.
Chuỗi 5N giúp: Người nông dân sản xuất đúng kỹ thuật, doanh nghiệp yên tâm thị trường, nhà khoa học ứng dụng kết quả, người tiêu dùng tiếp cận sản phẩm thật, nhà nước có mô hình chính sách bền vững. Đây không chỉ là mô hình kinh tế mà còn là cách chúng ta tổ chức cộng đồng theo bản sắc văn hóa Việt Nam: cùng nâng đỡ – cùng bảo vệ – cùng phát triển.
Phong trào “Nhất huyết mộc – tủ thuốc xanh cho gia đình bạn”
Trong hệ sinh thái của chúng tôi có nhiều cây quý, nhưng có một loài cây thân gỗ có nhiều dược chất quý giá và là cây tạo tán đó là nhất huyết mộc – tinh hoa của cây nhội Việt Nam.
Từ bao đời nay, cây nhội là hình ảnh quen thuộc trong vườn nhà người Việt. Không chỉ là một loài cây bản địa gắn với tuổi thơ làng quê, nhội còn mang trong mình nhiều giá trị dược liệu quý, từng được sử dụng trong y học dân gian để hỗ trợ sức khỏe, giải độc và chăm sóc cơ thể. Tuy nhiên, vì sinh trưởng tự phát và chưa được chuẩn hóa giống, cây nhội vẫn chưa được khai thác đúng tiềm năng. Từ mong muốn nâng cấp loài cây bản địa, đội ngũ nghiên cứu đã dành nhiều thời gian tuyển chọn, cải tiến và hoàn thiện một giống mới vượt trội hơn: Nhất Huyết Mộc. Giống mới này không chỉ mang đầy đủ tinh hoa của cây nhội truyền thống mà còn mạnh mẽ hơn, thích nghi tốt hơn và giàu tiềm năng dược liệu hơn. Sự nâng cấp này tạo nên một bước đi chiến lược: đưa cây nhội từ một loài bản địa trở thành một nguồn nguyên liệu dược liệu – dinh dưỡng có thể chuẩn hóa và thương mại hóa quy mô lớn cùng các cây quý trong hệ sinh thái chúng tôi bảo tồn.
Khi ăn lá Nhất Huyết Mộc như một loại lá gia vị ăn kèm hoặc dùng để pha trà, chúng ta có một vị thuốc quý ngăn ngừa và cải thiện bệnh đường ruột và đặc biệt có chứa nhiều chất sát khuẩn nên nếu dùng để làm nước xúc miệng hoặc ngâm rửa vệ sinh mùi hôi cơ thể và vùng kín đều rất hiệu quả. Nhất Huyết Mộc không chỉ là cây lấy gỗ, lấy bóng mát mà với các hoạt chất thiên nhiên vốn có, có thể trở thành một tủ thuốc xanh của gia đình người Việt. Từ miền núi đến thôn quê, từ ban công đến góc vườn nhà.. đâu đâu cũng có thể trồng Nhất Huyết Mộc. Chúng ta có quyền tự hào về các loài cây thiên nhiên của Việt Nam mình như thế. Đặc biệt Nhất Huyết Mộc cộng sinh trong hệ sinh thái của chúng tôi để tạo tán che và giữ ẩm cho hệ sinh thái bền vững.
Hiện tại Công ty TNHH Sâm Nhất Dương Sinh đơn vị thành viên nghiên cứu chủ lực thuộc Liên hiệp HTX Nông nghiệp Hữu cơ và Dược liệu Việt Nam, đã đăng ký sở hữu giống cây trồng và công bố lưu hành giống Nhất Huyết Mộc theo luật trồng trọt. Chúng tôi đã phủ xanh trên diện rộng khoảng 50ha. Đặc biệt khu vùng trồng tại Trung giã của chúng tôi đã được cấp chứng nhận hữu cơ theo TCVN 11041-1-2017. Vùng trồng và bảo tồn giống có khả năng đáp ứng giống theo yêu cầu thị trường.
Được sự đồng ý của Giáo sư Phan Văn Trường, Liên hiệp HTX Nông nghiệp Hữu cơ và Dược liệu Việt Nam trân trọng phát động phong trào:
“Nhất huyết mộc – tủ thuốc xanh cho gia đình bạn – Một lá phổi cho Việt Nam xanh.”
Phong trào hướng tới:
- 10 triệu cây Nhất huyết mộc được trồng trên lãnh thổ Việt Nam
- Bảo tồn dược liệu bản địa
- Tạo sinh kế cho cộng đồng
- Phủ xanh đất trống, đồi trọc
- Đưa thảo dược Việt ra thế giới như một biểu tượng văn hóa – trí tuệ – bản sắc
