- Kính thưa các đồng chí lãnh đạo huyện Võ Nhai và đại diện các cơ quan chức năng,
- Kính thưa các quý vị đại biểu, thưa bà con cô bác,
Hôm nay tôi rất hân hạnh được mời tham dự và phát biểu trong buổi Hội thảo “Đổi mới sáng tạo trong bảo tồn và phát triển tài nguyên dược liệu, bắt đầu từ cây Trà hoa vàng bản địa Thái Nguyên”. Trước hết xin gửi lời chào trân trọng đến tất cả quý vị đại biểu. Thực hiện chủ trương của Lãnh đạo Huyện, hội thảo này là dịp để chúng ta trao đổi và cùng nhau định hình hướng đi nhằm phát triển tài nguyên dược liệu một cách bền vững tại miền núi cao tỉnh Thái Nguyên – nơi hội tụ cả vẻ đẹp thiên nhiên nguyên sơ và chiều sâu văn hóa bản địa.
Thưa quý vị,
Vùng núi Thái Nguyên, cái nôi của Cách mạng Tháng Tám, là căn cứ địa trong kháng chiến chống Pháp – có tài nguyên thiên nhiên phong phú và là nơi sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Dao, Mông… mỗi dân tộc là một kho tàng sống về tri thức bản địa. Tuy nhiên hiện nay đời sống của đồng bào dân tộc vẫn còn chênh lệch so với các vùng miền kinh tế phát triển, hơn nữa trong làn sóng đô thị hóa với tốc độ hiện đại hóa nhanh chóng đi kèm biến đổi khí hậu, những giá trị này đang gặp nhiều thách thức.
Thời gian qua chính quyền huyện Võ Nhai đã xác định dược liệu là một thế mạnh cần ưu tiên phát triển và đã ban hành các chính sách hỗ trợ tạo điều kiện cho ngành dược liệu. Trong 5 năm qua lĩnh vực này đã có bước tiến rõ rệt, đã thành lập một số cơ sở trồng, chế biến , kinh doanh dược liệu với các mô hình đa dạng. Tuy nhiên hiện nay các cơ sở còn ở quy mô nhỏ, chưa chế biến sâu, khó khăn khi tiếp cận thị trưởng do đó sự đóng góp vào kinh tế địa phương chưa tương xứng với tiềm năng. Trước thực trạng đó, nhu cầu đổi mới sáng tạo trong tư duy và hoạt động thực tiễn, để đẩy mạnh ngành sản xuất dược liệu địa phương nhằm nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của đồng bào các dân tộc là nhu cầu cấp bách.
Yêu cầu đối với các giải pháp đề xuất là có thể phối hợp phát huy các điểm mạnh trong nội lực cộng đồng nhằm bảo tồn và phát triển bền vững các sản phẩm dược liệu quý đặc hữu của vùng, đồng thời vừa bảo tồn được các giá trị sinh thái cốt lõi, vừa có các biện pháp hỗ trợ tạo ra sinh kế bền vững cho cộng đồng, thích ứng với bối cảnh và điều kiện phát triển kinh tế chung cả nước.
Qua kinh nghiệm thành công ở một số địa phương trong triển khai du lịch nông nghiệp, chúng tôi đề xuất tạo dựng và phát triển các “ Không gian chữa lành “ dựa trên tri thức văn hóa bản địa và tài nguyên thiên nhiên của vùng núi Thái nguyên, đồng thời phát huy các tiến bộ đã có trên địa bàn trong thời gian qua để các cơ sở sản xuất dược liệu có điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.
1. Khái niệm Không gian chữa lành.
“Không gian chữa lành” là một khái niệm đang thu hút rất nhiều nghiên cứu khoa học và hoạt động đầu tư trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe trên thế giới. Đây là những không gian có khả năng giúp con người cân bằng cảm xúc, hồi phục sức khỏe và tăng cường kết nối – cả với tự nhiên và với cộng đồng. Những nhu cầu này đang ngày càng tăng cao và đã trở nên cấp bách trong xã hội hiện đại.
Các không gian chữa lành hiệu quả nhất thường hiện diện trong các cộng đồng dân tộc bản địa với tự nhiên hoang sơ, nơi con người có thể hòa mình vào tự nhiên, thư dãn giảm stress, và phục hồi các sang chấn nội tâm.
Từ xưa tới nay , môi trường thiên nhiên là cái nôi bao bọc, nuôi sống con người. Tâm thức con người và tâm thức thiên nhiên hòa nhập trong tâm thức chung của vũ trụ, nơi mà Đạo lý của Tự nhiên vận hành. Theo quy luật “ Trời sinh, Trời dưỡng”, sống thuận theo tự nhiên nhân loại sẽ phát triển trường tồn. Tại giây phút tâm thức con người kết nối với Tâm thức vũ trụ, khi trực giác đạt tới trạng thái thăng hoa, đó là thời khắc cho các ý tưởng sáng tạo.
Trên các bản làng vùng cao, ở cộng đồng các dân tộc thiểu số sự kết nối với tâm thức thiên nhiên hoà quyện hữu cơ trong suốt chiều dài lịch sử, trong nhiều trường hợp là yếu tố bảo đảm cho sự sống còn. Mối liên hết này được kết tinh thể hiện qua các phong tục, tín ngưỡng và tri thức địa phương, với các đặc điểm nổi bật:
- Luật tục bảo vệ thiên nhiên: những quy định nghiêm ngặt ở mỗi bộ tộc về việc khai thác tài nguyên, săn bắn và canh tác để đảm bảo sự cân bằng sinh thái.
- Tri thức địa phương: Các dân tộc đều có những phương pháp canh tác, chăn nuôi, các phương thuốc chữa bệnh và các luật lệ để sử dụng tài nguyên thiên nhiên hợp lý, giúp bảo vệ môi trường duy trì hệ sinh thái bền vững.
- Tín ngưỡng và nghi lễ: Các tín ngưỡng với các nghi lễ cúng rừng, cúng suối, cầu an thể hiện lòng biết ơn với thiên nhiên và cầu mong cuộc sống bình an.
- Nhận thức về môi trường: Người dân tộc thiểu số thường có thái độ trân trọng thiên nhiên, bảo vệ môi trường sống.
Những đặc điểm trên làm cho các không gian chữa lành trên các vùng núi cao tại các cộng đồng dân tộc thiểu số có sự hấp dẫn và hiệu quả chữa lành nổi bật.
2. Vùng núi Thái Nguyên sở hữu các ưu thế nổi trội, là mảnh đất hứa hẹn cho việc phát triển các Không gian chữa lành như một sản phẩm kinh tế du lịch.
Vùng núi tỉnh Thái Nguyên – đặc biệt là ở vùng núi cao như Võ Nhai sở hữu các ưu thế cho các trải nghiệm du lịch:
- Sinh thái tự nhiên đa dạng và chưa bị thương mại hóa mạnh: Khí hậu cao nguyên với rừng già, thác suối, hang động đá vôi, rừng đặc dụng… là tài nguyên sinh thái quý giá cho các mô hình chữa lành tự nhiên. Đáng chú ý là trong vùng có nhiều dược liệu quý hiếm.
- Hệ tri thức bản địa phong phú: các mô hình sản xuất nông nghiệp gắn với chu kỳ tự nhiên, phong tục tín ngưỡng các dân tộc Dao, Tày, Nùng,Mông …qua các bài thuốc nam gia truyền, những lễ hội văn hóa dân gian, các bài hát ru, nghi lễ cầu an, tạ ơn rừng,…
- Cộng đồng gắn bó mật thiết với thiên nhiên: Các cộng đồng nhỏ, lối sống thuận tự nhiên, tính kết nối xã hội cao với tâm hồn chân chất, hướng thiện… là điều kiện thuận lợi để phát triển các mô hình do cộng đồng làm chủ, gắn với thiên nhiên và phát triển từ nội lực bên trong.
- Thời gian qua ngành sản xuất dược liệu tại Võ Nhai đã được quan tâm đầu tư phát triển, diện tích trồng và khai thác dược liệu đặc hữu dưới tán rừng tăng mạnh sau 5 năm các sản phẩm dược liệu đã bắt đầu khởi sắc,, . Đáng chú ý tại xã Tràng xá, Liên hiệp HTX Nông nghiệp hữu cơ và Dược liệu Việt Nam đã thành công trong áp dụng mô hình canh tác hữu cơ vi sinh với sự tham gia của cộng đồng, chuyển đổi thành công cơ cấu cây trồng tại các khu vực rừng nghèo đồi thấp sang bảo tồn một số loại cây dược liệu có giá trị kinh tế cao ( nổi bật là loài trà hoa vàng Hakodae – Ninh với dược tính quý hiếm đã được bảo tồn và sản phẩm Trà hoa vàng Hakodae Orgavina đã đạt chuẩn OCOP 3 sao).
Từ các kết quả trên nguy cơ khai thác cạn kiệt dược liệu trong tự nhiên đã được ngăn ngừa và giảm đáng kể, việc bảo tồn và phát triển bền vững các dược liệu quý trong vùng trở thành khả thi.
3. Mô hình Không gian chữa lành
Không gian chữa lành có 3 nội dung chính như sau:
a) Không gian chữa lành được thiết kế mang bản sắc vùng cao, kết hợp nội lực cộng đồng địa phương với nhu cầu xã hội:
- Không gian nghỉ dưỡng trải nghiệm sống ở bản làng với các homestay có tiện nghi vừa đủ, kết hợp trị liệu bằng thảo mộc địa phương, du lịch rừng…
- Bản sắc văn hóa riêng biệt tại Không gian chữa lành sẽ kết nối du khách với Tự nhiên, cảm nhận đời sống bản làng cùng những đặc sản địa phương nổi tiếng. Trong đó sự xuất hiện các sản phẩm hấp dẫn của Trà hoa vàng Thái nguyên bên cạnh Trà xanh Tân cương sẽ làm tăng tính lan tỏa của tài nguyên bản địa.
- Không gian học tập trải nghiệm cho trẻ em đô thị tìm hiểu môi trường lịch sử và văn hóa miền núi.
b) Phát triển sinh kế từ các tài nguyên văn hóa – sinh thái địa phương:
- Các Không gian chữa lành sẽ tạo động lực để người dân sáng tạo nên các sản phẩm chất lượng, có giá trị gia tăng cao, phát triển sinh kế bền vững.
- Xây dựng chuỗi giá trị văn hóa địa phương gắn với bản sắc các dân tộc, phát triển thương hiệu vùng.
c) Nối kết hệ sinh thái nhằm đưa ý tưởng đổi mới và các tiến bộ khoa học công nghệ hỗ trợ tạo lập và phát triển các Không gian chữa lành:
- Hệ sinh thái hỗ trợ Không gian chữa lành là mạng lưới lớn bao gồm chính quyền , các nhà khoa học y dược, nhà nghiên cứu văn hóa, các nghệ nhân và các doanh nghiệp nông nghiệp, công nghiệp chế biến và du lịch cộng đồng.. .
- Đưa các tiến bộ khoa học vào các trung tâm tri thức, dữ liệu, lớp học liên thế hệ để nâng cao trình độ hoạt động thực tiễn cho cộng đồng, chú ý chương trình đào tạo kỹ năng làm du lịch chữa lành cho bà con , đặc biệt là lớp người trẻ địa phương.
4. Ý nghĩa của mô hình Không gian chữa lành
Không gian chữa lành sẽ tận dụng nội lực thúc đẩy ngành kinh tế dược liệu địa phương phát triển toàn diện. Mặt khác vượt ra ngoài phạm vi kinh tế, Không gian chữa lành không chỉ là sản phẩm dịch vụ du lịch, nó là một nền tảng để đồng bào dân tộc ở địa phương tăng cường mối kết nối với tự nhiên, với cộng đồng và với chính bản thân mình để nâng cao đời sống thể chất và tinh thần; và năng lượng tích cực lan tỏa từ các Không gian chữa lành sẽ mang tới sự an bình, sức khỏe và cảm hứng sáng tạo cho cộng đồng cả nước.
Trong thời đại hậu COVID-19 và khủng hoảng môi trường toàn cầu, phát triển mô hình Không gian chữa lành chính là phát triển một nền kinh tế của sự chăm sóc con người – nơi thiên nhiên không bị khai thác tận diệt, con người không bị tách rời khỏi gốc rễ văn hóa, và tăng trưởng không còn đồng nghĩa với đánh đổi tài nguyên.
Kính thưa quý vị,
Chúng tôi tin rằng với động lực vươn lên của cộng đồng bà con các làng bản và sự hỗ trợ từ các hệ sinh thái với các thành viên gần xa đầy tâm huyết, mô hình Không gian chữa lành sẽ từng bước trở thành hiện thực trên địa bàn huyện Võ Nhai và các khu vực có đặc điểm sinh thái tương tự.
Xin chúc quý vị đại biểu luôn mạnh khỏe, thành công.
Chúc Hội thảo thành công tốt đẹp.
Trân trọng cảm ơn!
Võ Nhai , tháng 6 năm 2025
Tác giả: Võ Hòa Bình, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tiềm năng của Con người
